پیدایش صنعت چاپ در ایران
برخی بر این باور هستند که پیدایش صنعت چاپ در ایران به دوره ایلخانیان بر می گردد و برخی دیگر بر این باور هستند که یهودیان فارسی‌‌زبان به دلیل مهم دانستن چاپ کتاب آن را وارد ایران کرده اند. در سال 1639، هیئت های تبلیغی مسیحیت اقدام به چاپ سه کتاب به زبان و خط فارسی کردند که چاپخانه‌ای که این کتاب‌ها در آن چاپ شده، می تواند نخستین چاپخانه فارسی در جهان باشد. با توجه به مدارک در دسترس، نخستین کتاب چاپ شده در ایران زبور داوود یا ساغموس نام دارد که در سال 1638، توسط کشیش های ارمنی جلفای اصفحان در 572 صفحه به چاپ رسیده است. دلیل اینکه ارمنیان توانستند چاپخانه ای در ایران تأسیس کرده و آزادانه به چاپ منابع مسیحی پرداخته و مقام پانزدهم چهان را از آن خود کنند، وجود محیط تشویق آمیزی است که شاه عباس اول صفوی ایجاد کرده بود. ارمنیان تقریبا 30 سال بعد از مهاجرت به جلفای اصفهان، چاپخانه ای تاسیس کرده و چاپ کتاب را آغاز کردند. گفته ها حاکی از آن است که برخی از ایرانیان دوره صفویه از چاپ و چاپخانه اطلاعات لازم را داشته و مشوق ورود آن به ایران بودند.
تحولات عمده چاپ و انتشار به دوره عباس میرزا قاجار برگشته و این زمان با پیامدهای جنگ ایران و روسیه برابر است. در سال 1233، با دستور آقا زین‌العابدین تبریزی و حمایت عباس میرزا، چاپخانه ای در تبریز تأسیس شد. نخستین کتاب فارسی با نام فتح‌نامه که بیانگر جنگ‌های ایران و روسیه بود می تواند نخستین اثر چاپی محسوب شود که در تاریخ ذیحجه 1234 در ایران به چاپ رسید. بررسی ها نشان دهنده این است که دولت آن زمان برای رسیدن به اهداف خود از صنعت چاپ استفاده می کرد. در سال 1240 و تقریبا 7 سال بعد از تأسیس چاپخانه تبریز، به دستور فتحعلی شاه، میرزا زین‌العابدین چاپخانه ای در تهران تأسیس کرد.
به دنبال چاپ سربی، چاپ سنگی در ایران رواج پیدا کرد. جهت آموزش نحوه استفاده از چاپ سنگی، جعفرخان تبریزی به مسکو فرستاده شده و به هنگام برگشت به ایران، در تاریخ 1239 تا 1240 دستگاه چاپ سنگی را وارد تبریز کرد. قرآن نخستین کتاب چاپ سنگی محسوب شده و در تاریخ 1248، توسط میرزا اسداللّه در تبریز به چاپ رسید و سه سال بعد از چاپ قرآن، زادالمعاد در تبریز به چاپ رسید. چاپ سنگی نه تنها در تبریز و تهران بلکه در بیشتر شهرهای ایران رواج یافت ولی نیم قرن بعد از آن، چاپ سربی دوباره در دوره ناصرالدین شاه قاجار رواج یافت. با تأسیس مدرسه دارالفنون، وضعیت چاپ ایران تحت تاثیر قرار گرفت و به همین دلیل، چاپخانه ای در داخل مدرسه ایجاد شده و اقدام به چاپ آثار استادان و کتاب های درسی دانش آموزان کرد. در این چاپخانه، تقریبا 40 کتاب در سی به چاپ رسید. چاپخانه های دولتی در دوره ناصرالدین شاه تأسیس گردید. مدتی بعد از تشکیل مجلس اول، چاپخانه ای به منظور چاپ مطالب اختصاصی مجلس تاسیس شده و به بزرگترین چاپخانه کشور تبدیل شد. بعد از استقرار مشروعیت، چایپخانه دیگری به سرپرستی عبداللّه‌خان قاجار تاسیس شده و تا 1328 به کار خود ادامه داد. کم کم چاپ سنگی جای خود را به چاپ سربی داده و در سال 1330، چاپخانه های سنگی اندکی باقی بود.
در سال‌های 1307، 1310 و 1317، کتاب های درسی به چاپ رسید. بعد از آن، چندین چاپخانه دولتی مانند چاپخانه ارتش، چاپخانه بانک ملی ایران، چاپخانه دخانیات ایران، چاپخانه راه‌آهن تاسیس گردید.
پس از جنگ، چاپخانه تابان نخستین چاپخانه خصوصی مجهز به دستگاه‌های جدید و خودکار دچار تحولات چشمگیری شد.
در دهه 1330، دستگاه های چاپ افست رتاتیو و دورنگ و چهاررنگ جدید وارد ایران شده و باعث تحولات گسترده ای در صنعت چاپ شد.
در دهه 1340 چاپ کتاب‌های ارزان قیمت جیبی رونق یافت.
در تاریخ 1357، چاپخانه‌ها در نشان دادن کارهای ضد حکومت پهلوی فعالیت چشمگیری داشتند.
در سال 1371، چاپ رنگی رونق گرفت و روزنامه همشهری به عنوان نخستین روزنامه رنگی ایران در نظر گرفته شد.
بعد از آن، چاپ تمبر، اوراق بهادار، اسناد، بلیت اتوبوس شهری صورت پذیرفت. در سال 1361، چاپخانه ای جهت چاپ اسکناس تأسیس و از 1367، اسکناس کشور در این چاپخانه چاپ می شد.
یازدهم شهریور به عنوان روز صنعت‌چاپ در نظر گرفته شده است.
با پیدایش نخستین چاپخانه ها در ایران، امروزه مجتمع چاپ زمرد قادر است تا با استفاده از فناوری های نوین به چاپ انواع مختلف سفارشات بپردازد.
Author